ბატატი

ავტორი:სანდრო გუჯაბიძე

ბატატის წარმოშობის ადგილად ტროპიკული ამერიკა მიიჩნევა, შესაბამისად, მისი ზრდა განვითარება საუკეთესოდ მიმდინარეობს გრძელი და თბილი სავეგეტაციო სეზონის პირობებში. მის ბუნებრივ წარმოშობის ადგილას ის მრავალწლიანი მცენარეა, მაგრამ საქართველოს ცივი ზამთრის გამო, ის მხოლოდ ერთწლიან კულტურად შეგვიძლია ვაწარმოოთ. ბატატი ხასიათდება ნახშირწყლების, კალციუმის, რკინისა და სხვა მინერალების შემცველობით. მდიდარია ასევე ვიტამინებით, განსაკუთრებით A და C.

სასურსათოდ გამოიყენება ბატატის მცენარის გამსხვილებული ფესვი, სადაც ის სამარაგო ნივთიერებებს აგროვებს, განსხვავებით კარტოფილისგან, რომელიც მცენარის ტუბერია. ბატატის შეფერილობა ვარირებს თეთრიდან წითლისკენ, რაც დამოკიდებულია ჯიშზე.

გვხვდება ბატატის ორი ძირითადი დაჯგუფება, რომელთაგან ერთს ახასიათებს შედარებით «მშრალი», ხოლო მეორეს «რბილი» ტექსტურა. ეს მახასიათებელი გამომდინარეობს უფრო მეტად გემოვნური შეფასებებიდან და არა ფესვში არსებული ტენიანობიდან, ვინაიდან «რბილი» ბატატი, თერმული დამუშავებისას, უფრო მეტად გარდაქმნის მასში არსებულ სახამებელს შაქრებად.

ბატატს ახასიათებს მოზრდილი, ძლიერი, მწოლიარე და გრძელი ღერო, რაც მას შეზღუდული ტერიტორიის პირობებში არახელსაყრელს ხდის. მცირე ზომის ბაღებისთვის არსებობს სპეციალური «ბუჩქისმაგვარი» ჯიშები, რომელთა გამოყენება მეტად პრაქტიკულია.

ადგილმდებარეობა

ბატატი, თავისი ბიოლოგიიდან გამომდინარე, საჭიროებს როგორც დღის, ისე ღამის თბილ ტემპერატურებს, რასაც ცენტრალური მნიშვნელობა აქვს მცენარის ხარისხისა და მოსავლის რაოდენობის განსაზღვრაში. 4-5 თვიანი სავეგეტაციო პერიოდი სასურველია ოპტიმალური მოსავლის მისაღებად. მავნებელ-დაავადებების გავრცელების საწინააღმდეგოდ, სასურველია ბატატი ერთსა და იმავე ტერიტორიაზე ვაწარმოოთ მხოლოდ 3-4 წელიწადში ერთხელ.

ჩითილის გამოყენება

როგორც წესი, ბატატის წარმოებისთვის იყენებენ ჩითილის გადარგვის მეთოდს, ვინაიდან წინა წლის შენახული ფესვებით გამრავლება მრავალ გართულებასთან, უპირველესად დაავადებების გავრცელებასთან არის დაკავშირებული. ჩითილის მწარმოებლები უზრუნველყოფენ დაავადებებისგან სუფთა, კარგად განვითარებულ მცენარეებს.

ნიადაგის მიმართ მოთხოვნილება

ნაყოფიერი, კარგი დრენაჟის მქონე და ქვიშის შემცველი ნიადაგი მეტად სასურველია ბატატის წარმოებისთვის. მძიმე მექანიკური შედგენილობის, თიხიანი ნიადაგები იწვევს ფესვის დეფორმაციას, რაც მას სასაქონლო იერსახეს უკარგავს. გარდა ამისა, ვინაიდან თიხიან ნიადაგებს არასათანადო დრენაჟი ახასიათებს, მაღალია ფესვის სიდამპლის განვითარების რისკიც.

ნიადაგის რეაქცია (pH) სასურველია მერყეობდეს 5.6-6.5 ფარგლებში. ნიადაგის რეაქციის მატებისას დაავადებების გავრცელების რისკიც იზრდება, მაგრამ მისი რეგულირება შესაძლებელია სხვადასხვა მჟავე რეაქციის ნივთერების გამოყენებით. ნიადაგის რეაქციის რეგულირების წინ აუცილებელია ჩავატაროთ ნიადაგის ანალიზი.

დარგვა

ბატატი მგრძნობიარეა გრილი ნიადაგებისა და წაყინვის მიმართ. გადარგეთ მცენარეები ნიადაგში 3-4 კვირის შემდეგ უკანასკნელი წაყინვიდან და დარგვისას განსაკუთრებული ყურადღება მიაქციეთ, რომ სარგავი მასალა არ გამოშრეს. მზიან, ცხელ ამინდებში, დაგეგმეთ დარგვა საღამოს საათებისთვის. მცენარეები მოათავსეთ 30-45 სმ-ის დაშორებით ერთმანეთისგან, ნაზად შემოაყარეთ ნიადაგი თითოეულ მცენარეს და დაასხით ჭარბი რაოდენობის წყალი დაუყოვნებლივ, რათა შევქმნათ ფესვისა და ნიადაგის სასურველი კონტაქტი.

მორწყვა

ოპტიმალური მოსავლისთვის, კვირის განმავლობაში 25 მმ წყლით უზრუნველყოფა წვიმის წყლით ან ხელოვნური სარწყავი სისტემებით აუცილებელია. ნიადაგის ტენიანობის მძაფრი ცვალებადობა აზიანებს ფესვებს და იწვევს დასკდომას, ამიტომ მორწყვა სასურველია ერთგვაროვანი იყოს.

მცენარეთა დაცვა

სარეველების წინააღმდეგ ეფექტურია კულტივაციების ჩატარება და მულჩის გამოყენება.

დიდ წარმოებებში ფართოდ გამოიყენება ასევე ჰერბიციდები.

მავნე მწერების წინააღმდეგ შესაძლოა დაგვჭირდეს ინსექტიციდებით წამლობები, განსაკუთრებით ახალგაზრდა მცენარის დასაცავად. როგორც წესი, ბატატს განსაკუთრებით აზიანებს ხეშეშფრთიანთა რაზმის (Coleoptera) სხვადასხვა წარმომადგენელი და მათ წინააღმდეგ ბრძოლა უნდა დაიგეგმოს კონკრეტული სახეობის ნაკვეთში აღმოჩენის შემთხვევაში.

დაავადებების განვითარების წინააღმდეგ ყველაზე ეფექტურ ხერხს წარმოადგენს მოვლის, მოსავლის აღებისა და დასაწყობების დროს შესრულებული სამუშაოების ხარისხი. სასურველია ბატატის წარმოებისას მივმართოთ თესლბრუნვას და არ დავაბრუნოთ ერთსა და იმავე ნაკვეთზე 3-4 წლის განმავლობაში. ყოველთვის გამოიყენეთ ჯანმრთელი მცენარეები და შესაძლებლობის შემთხვევაში, რეზისტენტული ჯიშები.

მოსავლის აღება

მოსავლის აღება შესაძლებელია დარგვიდან 130-170 დღეში, თუმცა შესაძლებელია ადრეული ფესვების გამოყენებაც, მოსავლის აღებამდე 1 თვით ადრე. ფესვები ზრდას წაყინვების შემდეგაც აგრძელებს, თუმცა ძლიერი სიცივეები იწვევს ფესვის ზედაპირულ დაზიანებას. მოსავლის აღებისას აუცილებელია გავითვალისწინოთ, რომ მზის პირდაპირი სხივები ფესვების დამწვრობას იწვევს, ამიტომ ამოიღეთ მხოლოდ ის ნაწილი, რომლის შეგროვება და დასაწყობება დაუყოვნებლივ არის შესაძლებელი. მნიშვნელოვანია ასევე მექანიკური დაზიანებების მინიმუმამდე შემცირება, ვინაიდან ბატატი ძლიერ მგრძნობიარეა.

დასაწყობება

მოსავლის აღების შემდგომ აუცილებელია ბატატი 10 დღის განმავლობაში შევინახოთ 30-32 ⁰C ფარგლებში და 85-90% ტენიანობის პირობებში. ამ დროს სახამებელი გარდაიქმნება შაქრებად, მიმდინარეობს მექანიკური დაზიანების დროს მიყენებული ჭრილობების შეხორცება და მნიშვნელოვნად უმჯობესდება გემოვნური თვისებები. ტენიანობის შესანარჩუნებლად შესაძლებელია პოლიეთილენის ფირების ან სხვა მასალის გამოყენება. ამ პროცედურის შემდგომ შესაძლებელია დაუზიანებელი ბატატის დასაწყობება აპრილ-მაისამდე 12-15 ⁰C-ის პირობებში.